صنعت نمایشگاهی ایران نقش مهمی در اشتغالزایی گردش مالی و تولید ثروت داشته است

علی مطیع جهانی عضو هیات رئیسه و معاون پشتیبانی و برنامه ریزی امور نمایشگاهی اتاق تعاون ایران: صنعت نمایشگاهی ایران نقش مهمی در اشتغالزایی گردش مالی و تولید ثروت داشته است

اتاق تعاون ایران در سال 1373 با حضور و اتحاد جمعی یکرنگ، خوشفکر وتوانمند پا به عرصه حیات اقتصادی ایران نهاد و واحد امور نمایشگاهی اتاق تعاون ایران نیز از سال های اولیه تأسیس اتاق با هدف برگزاری نمایشگاه­های داخلی و خارجی ایران و ارتقاء صنعت نمایشگاهی شکل گرفت. این واحد از بدو تأسیس همسو با سیاست­های سازمان توسعه تجارت ایران و شرکت سهامی نمایشگاه های بین المللی تهران عمل کرده و با همکاری متقابل، پیشرفت صنعت نمایشگاهی کشور را سر لوحه کار خود قرار داده است.
واحد امور نمایشگاهی اتاق تعاون ایران با کارنامه ای درخشان و بیش از دو دهه سابقه‌ی اجرایی در برگزاری نمایشگاه های متعدد داخلی و خارجی همچون نمایشگاه بین المللی صنعت ساختمان تهران، افتخارات بزرگی را کسب کرده است. در همین رابطه گروه رسانه ای صنعت نمایشگاهی با علی مطیع جهانی عضو هیات رئیسه و معاونت پشتیبانی و برنامه ریزی امور نمایشگاهی اتاق تعاون ایران درباره نیم قرن فعالیت صنعت نمایشگاهی و چشم انداز این صنعت در ایران گفت و گویی انجام داده است که می خوانید:

روند رشد صنعت نمایشگاهی ایران در قرن چهاردهم هجری را در مقایسه با کشور های جهان و منطقه چگونه ارزیابی می کنید؟
از نگاه شاخصهای کلیِ ارزیابی نظیر تعداد نمایشگاهها، تنوع و موضوعات نمایشگاهی، مساحت تحت پوشش، تعداد شرکت کنندگان باید گفت که بی شک صنعت نمایشگاهی ایران رشد زیادی داشته است. نگاهی به تاریخ نمایشگاهی ایران به روشنی رشد نمایشگاهها در کشور را در طول قرن گذشته از لحاظ شاخصهای فوق حتی بدون مراجعه به آمار و ارقام نشان خواهد داد.
در مقایسه با سایر کشورها، علی الخصوص کشورهای همسایه، در برخی موارد میزان رشد و کارآمدی نمایشگاههای ایران بسیار فراتر و نسبت به برخی دیگر فروتر بوده است. اگر کشورهای دنیا را به سه دسته عقب مانده، در حال توسعه و توسعه یافته تقسیم بندی کنیم و ایران را جزء کشورهای در حال توسعه محسوب کنیم، جایگاه نمایشگاهی ایران حداقل از نظر برگزاری نمایشگاههای داخلی در میان کشورهای در حال توسعه، از رشد نسبی خوبی برخوردار بوده است، ولی متأسفانه از آنجا که برگزاری یا حضور در نمایشگاههای بین المللی به شدت متأثر از روابط دیپلماتیک و تجاری و به طور کلی روابط بین الملل است، آسیبها و نارساییهای بسیاری متوجه کشور بوده است.
عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در ادوار مختلف ایران به وضوح تأثیراتی را نه تنها بر صنعت نمایشگاهی که بر سایر صنایع گذارده است. این نکته نیز شایان ذکر است که رشد صنعت نمایشگاهی در یک کشور و رشد سایر صنایع آن کشور در یک تعادل دینامیک لازم و ملزوم یکدیگرند. هر زمان که صنایع دچار رکود و سکون بوده اند، به تبع آن صنعت نمایشگاهی تحت تأثیر قرار گرفته است، هر چند در ایران نگاه به نمایشگاه به عنوان ابزاری برای شروع مجدد حرکت و شتاب بخشی به صنایع دیگر همواره مد نظر قرار داشته است اما این نگاه نه عمیق بلکه سطحی، زودگذر و تنها به عنوان مسکنی موقتی یا صرفاً به عنوان رفع مسئولیت بوده است.
شاید در نگاه اول کمیت یعنی تعداد نمایشگاهها به عنوان شاهدی بر رشد صنعت نمایشگاهی کشور آورده شود ولی باید در نظر داشت که کیفیت برگزاری نمایشگاه در ارزیابی ها از اهمیت به سزایی برخوردار است، از جمله فاکتورهایی که بر کیفیت برگزاری یک رویداد تأثیر گذار است میتوان به برنامه های جانبی نمایشگاه نظیر همایشها، سمینارها، کارگاههای آموزشی، بازدیدها، هیآت تجاری و نشستهای تجاری اشاره نمود. البته نباید کیفیت و موقعیت محلهای برگزاری نمایشگاهها را هم در ایران از یاد برد، که همانا یکی از اثرگذارترین عوامل در کیفیت برگزاری یک نمایشگاه است.
متأسفانه گاهی مکانهایی برای برگزاری نمایشگاهها در نظر گرفته شده است که فاقد زیر ساختهای مناسب بوده و طی سالیان متمادی فعالیت نمایشگاهی در کشور، شاهد برگزاری نمایشگاههای بدون کیفیت و فاقد استانداردهای لازم بوده و هستیم.
بنابراین نباید با تعداد بالای نمایشگاههای برگزار شده یا تعدد محلهای برگزاری به عنوان شاهدی برای رشد صنعت نمایشگاهی فریب خورد.از منظری دیگر، ساماندهی نمایشگاه به عنوان یک صنعت گرچه در طول قرن گذشته از رشد و نمو برخوردار بوده است اما در قیاس با برخی کشورهای منطقه نظیر ترکیه، قطر و امارات متحده عربی این رشد چشمگیر نیست و البته که نباید جایگاه آن را با کشورهای درگیر جنگ یا توسعه نیافته در منطقه مقایسه کرد.

آیا صنعت نمایشگاهی در ایران در زمینه کمک به صادرات موفق عمل کرده است؟
اگر به نمایشگاه به عنوان ابزاری به نفع توسعه صادرات بنگریم علی الخصوص که بحث صادرات غیر نفتی در کشور از موضوعات همواره مطرح و از دغدغه های اصلی دستگاه حاکمیتی است. باید گفت که این ابزار در عرصه های بین المللی گاه چشمگیر و گاه مایه شرمساری بوده است. عدم توجه مجریان نمایشگاهی به انتخاب محصولات و خدمات مناسب در برخی آوردگاه های بین المللی چهره نا مناسبی را از کشورمان به نمایش گذاشته به گونه ای که نه تنها محصول آن تغییر نگاه به محصولات ساخت ایران در جوامع دیگر است بلکه صنعت نمایشگاهی کشور را در جایگاه ضعف قرار داده است.
واضح است که تبادل دانش و تکنولوژی از مهمترین راههای رشد و توسعه است و نقش نمایشگاه به شکل جاده صاف کن و تسهیل کننده این موضوع، بسیار قابل توجه است. از این منظر در طول قرن گذشته، برگزاری نمایشگاه ها در ایران چه در سطح ملی و چه در سطوح بین المللی به گسترش دانش فنی و تکنولوژی در داخل، ورود تکنولوژی از خارج و صدور برخی تکنولوژیها به خارج از کشور مؤثر بوده است، منتها مقدار و میزان آن همانطور که قبلاً گفتم مقعطی و با فراز و فرودهایی همراه بوده است.
لذا از آن جا که ما از گذشته های دور و تقریبا با آغاز فعالیتهای نمایشگاهی با تعاریف امروزی در سراسر دنیا، برپایی نمایشگاهها را در کارنامه داریم، شایسته است تا با بازنگری در این صنعت و اصلاح اشکالات و تقویت نقاط قوت، حداقل در منطقه به جایگاه بهتری نسبت به رقبای خود دست یابیم.

صنعت نمایشگاهی ایران چه تاثیراتی در رشد و توسعه اقتصاد کشور داشته است؟
در صنعت نمایشگاهی یک شعار از همه جالب توجه تر است: “نمایشگاه تبلیغ زنده است”. علی رغم رشد و گسترش تکنولوژی و افزایش امکان خرید و بازدیدهای مجازی با این حال، بازدید و خرید فیزیکی، همچنان از بالاترین میزان درخواست برخوردار است و تا این لحظه جایگزینی نداشته است. نمایشگاه این فرصت را فراهم آورده است تا بازاریابی به شکلی منسجمتر، با برنامه بهتر و به صورت رو در رو برای شرکتها فراهم شود. بنابراین تحریک فروش به تولید بیشتر منجر میشود و در نتیجه آن اشتغالزایی و گردش مالی و تولید ثروت را در پی دارد. همچنین اثرات جانبی برگزاری نمایشگاه که محرک سایر صنایع نظیر حمل و نقل، گردشگری و هتلداری، غرفه سازی و … است، گردش مالی بسیاری را به همراه خواهد داشت.
جدای این نتایج و ثمرات کلی ناشی از برگزاری نمایشگاهها در هر یک از کشورها، در ایران برگزاری برخی نمایشگاهها در کنار فرصتهای سرمایه گذاری بی شمار و گاهاً بکر، توجه جوامع جهانی را به خود جلب کرده است که در نتیجه آن در مقاطع مختلف شاهد سرازیر شدن سرمایه های خارجی به داخل کشور بوده ایم منتها به دلیل عدم ثبات سیاسی و اقتصادی متأسفانه امروز از چنین اقبالی برخوردار نیستیم.
بنابراین به طور کلی تأثیرات اقتصادی نمایشگاهی در ایران همانهایی بوده که در سایر کشورها کم و بیش حاصل شده است که می توان به کاهش بیکاری، جذب سرمایه گذاری خارجی، گردش مالی، افزایش تولید، ارز آوری، تحریک سایر صنایع، افزایش فروش، افزایش صادرات و به طور کلی رشد تولید ناخالص داخلی کشور اشاره نمود. ولی از این میان شاید چند مورد بیشتر از سایر موارد ملموس باشد، یکی رشد صادرات غیر نفتی به خصوص با افزایش قیمت ارز (افزایش حجم مبادلات و روابط تجاری )در سالیان جاری، دیگری جذب سرمایه گذاری خارجی.

بخش خصوصی در روند رشد صنعت نمایشگاهی ایران از چه جایگاه و نقشی برخوردار بوده و هست و چه انتظارات و خواست های تحقق نیافته ای دارد؟
باید توجه نمود که منظور از بخش خصوصی در صنعت نمایشگاهی دقیقاً چیست. آیا منظور مجریان نمایشگاهی، ارائه دهندگان خدمات نمایشگاهی، سایت داران و … هستند یا مشتریان این صنعت. در هر دو صورت بی شک بخش اعظمی را بخش خصوصی تشکیل میدهد. از نظر جایگاه این بخش در صنعت نمایشگاهی در قرن گذشته، باید اذعان داشت این بخش از جایگاه تصمیم گیری کلان چندانی برخوردار نبوده و تنها به تشکیل تعدادی انجمن بسنده نموده است که در نهایت با توجه به نگاه حاکمیتی بر صنعت نمایشگاهی نتوانسته به خواسته های خود آنچنان که باید و شاید دست یابد. شاید نقش و اهمیتی که صنعت نمایشگاه به عنوان یک صنعت مادر و مرکزی برای توسعه اقتصادی در اذهان تصمیم گیران دولتی ایجاد نموده و یا شاید نقش درآمدزایی آن برای دولت سبب شده تا نهادهای حاکمیتی در خصوص نمایشگاهها بیشتر از بخش خصوص تصمیم گیری و تصمیم سازی نمایند.
آنچه به چشم می آید بیشتر دومی است تا اولی. ناگفته نماند که ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در کشور ایران چنان در هم تنیده شده اند که به وضوح نمیتوان مرز مشخصی را برای نقش هر یک از بخشهای تصمیم گیر در نظر گرفت در حالی که در اغلب کشورهای دنیا صنعت نمایشگاهی به دست بخش خصوصی اداره میشود، مگر در موارد معدودی که نیاز به مداخلات یا تصمیمات حاکمیتی باشد.
یکی از نقاط مغفول در صنعت نمایشگاهی ایران عدم توجه به تبعات زیست محیطی برگزاری نمایشگاه است. فرایندهای پرهزینه غرفه سازی از یک سو، مصرف مواد، ماشین آلات سنگین، حمل و نقل و جابجایی با ماشینهای فرسوده، دور ریز و ضایعات، ترافیک و آلودگی هوا، آلودگی خاک و… همه و همه از مشکلات اجرای یک نمایشگاه بوده و هستند.
به طور کلی می توانم از دید خودم به موارد زیر به عنوان خواسته ها، انتظارات و کمبودها در صنعت نمایشگاهی اشاره نمایم:
یکپارچگی و ساماندهی صنعت نمایشگاهی در سراسر کشور از جمله ایجاد مرکز آمار و پژوهش در این بخش به منظور ارزیابی ثمرات برگزاری نمایشگاه بر پایه داده های آماری و اطلاعات جمع آوری شده.
صدور مجوز های نمایشگاه بلند مدت بدور از بوروکراسی و البته بر اساس استانداردها و رعایت ضوابط مشخص در سایتهای مهم نمایشگاهی کشور
تلاش برای یافتن جایگاهی مناسب در میان نهادهای تصمیم گیر و رسمیت بخشی به تصمیمات اتخاذ شده در این بخش
تعیین استاندارد نمایشگاهی مبتنی بر دانش و تجربه نمایشگاهی بخش خصوصی – در تمامی زمینه ها از جمله سایتهای نمایشگاهی، نحوه اجرا، غرفه سازی، ارائه خدمات و…
تعیین برنامه چشم انداز صنعت نمایشگاهی
تأکید بر آموزش و انتقال تجربه به دلیل کمبود نیروی انسانی آموزش دیده و با تجربه و تعیین محتوای مناسب آموزشی
الگو برداری از مدلهای موفق صنعت نمایشگاهی در دنیا
گسترش ارتباطات میان صنعت نمایشگاهی داخل و خارج از کشور
استفاده از تکنولوژی های روز دنیا در ساخت غرفه ها، امور اجرایی و نظایر آن که گاهی به دلیل محدودیتهای سایتهای نمایشگاهی مقدور نیست که میتواند تبعات زیست محیطی اجرای نمایشگاه را کاهش دهد.
نشر فرهنگ آشنایی با نمایشگاه و ضرورت آن در اقتصاد جهانی
توجه ویژه به نقش فرهنگی نمایشگاهها در پیشبرد اهداف اجتماعی و فرهنگی جامعه از طریق برنامه های جانبی و پیشنهادهای عملی و اجرایی برای انجام مسئولیت های اجتماعی در صنعت نمایشگاهی.کمک به دستگاه دیپلماسی کشور از طریق برگزاری نمایشگاههای بین المللی با برنامه ریزی منسجم و هدفمند صنعت نمایشگاهی ایران.

در دوران شیوع کرونا با چه چالش هایی مواجه شد و چقدر توانست با مقتضیات این دوران خودش را تطبیق دهد و تاب آوری کند؟
صنعت عبارت است از مجموعه فعالیتهایی که توسط گروهی از افراد منجر به ارائه خدمات و محصولات مرتبط میشود، با این تعریف گویی در مقاطعی از زمان پس از شیوع بیماری کرونا، چیزی به اسم صنعت نمایشگاهی در کشور نداشتیم. کاهش عناوین و تعداد نمایشگاهها در سراسر کشور از تبعات شیوع بیماری و تصمیمات حاکمیتی بود. شیوع بیماری به یکباره تمام فعالیتهای نمایشگاهی کشور را متوقف ساخت و بزرگترین لطمات را به خانواده نمایشگاهی کشور شامل برگزارکنندگان، سایت داران، غرفه سازان، ارائه دهندگان خدمات و … وارد ساخت. چاره ای هم نبود، برگزاری اجتماعات منجر به شیوع بیشتر و بیشتر بیماری میشد، اما درک صحیحی هم از نمایشگاه در ایران وجود نداشت و البته که ندارد.
اغلب نمایشگاهها با بازارهای مکاره اشتباه گرفته میشود. یکی از معضلاتی که صنعت نمایشگاهی کشور ما با آن روبروست و به آن اشاره نمودم فرهنگ آشنایی با نمایشگاههاست. به این معنا که برای برخی از مخاطبان نمایشگاه ها، به خصوص نمایشگاههای تخصصی، درک درستی از ماهیت و هدف برگزاری نمایشگاه شکل نگرفته است. از این رو با دیدگاهی شبیه به بازار مکاره، جای شکی باقی نمی ماند که نمایشگاهها در سراسر کشور در هر شرایط مطلوب و نامطلوبی تعطیل شوند.
تعطیلی نمایشگاه تبعات بسیاری را به همراه داشت، حرف و مشاغلی که مستقیم و غیر مستقیم با این صنعت درگیر بودند نیز دچار آسیب شدند، تعدیل نیرو، افزایش نرخ بیکاری، افزایش فشار روانی ناشی از عدم امنیت شغلی در بین شاغلین این بخش و در برخی موارد تعطیلی و انحلال شرکتهای فعال در این صنعت را شاهد بودیم.
در همین راستا تلاشهای زیادی توسط متخصصین برای تفهیم تصمیم گیرندگان دولتی صورت گرفت تا آنها را متوجه نقش مهم نمایشگاه در رونق مجدد اقتصاد از یک سو و تفاوت آن با اجتماعاتی نظیر بازارها، پاساژها، سمینارها و … نماید.
تا حدودی هم در این راه موفق عمل شد ولی افت و خیزهای شیوع بیماری و نیز نگرانی برخی افراد در داخل و خارج از بدنه صنعت نمایشگاهی گاه و بیگاه پس از بازگشایی نمایشگاهها، مجددا باعث تعطیلی آن میشد.
در نهایت شیوه نامه هایی هم به منظور رعایت پروتکلهای بهداشتی تهیه و به اجرا درآمد. حتی کارشناسان ما در مجموعه امور نمایشگاهی اتاق تعاون ایران، پروتکلهای بهداشتی UFI در زمینه برگزاری نمایشگاهها را ترجمه و منتشر نمودند.
محیط نمایشگاه ( البته نه هر سایت نمایشگاهی) دارای ویژگیهایی است که امکان به اجرا درآمدن این دستورالعملها را در اختیار مجریان قرار میداد کما این که همچنان این پروتکلها رعایت میشود. اجبار به استفاده از ماسک، پرهیز از لمس اشیاء نمایشگاهی، استفاده از شیلدهای محافظ در کانترهای غرفه داران، استفاده از ضد عفونی کننده در تمامی نقاط سالنهای نمایشگاهی علی الخصوص مبادی ورودی و خروجی، تیمهای تب سنجی، استقرار پزشک، محدود نمودن تعداد بازدیدکنندگان به بازدیدکنندگان تخصصی، همه و همه ا زجمله کارهایی بود که برای برپایی نمایشگاهها مورد استفاده قرار گرفتند.
از دیگر سو با وجود از سر گیری نمایشگاهها در مقاطع مختلف، میزان استقبال متقاضیان عناوین نمایشگاهی با افت و خیزهایی به همراه بود، افت و خیزهایی که از جو روانی حاصل از شدت و حدت بیماری و نیز تعطیلی و مشکلات ناشی از شیوع بیماری برای سایر صنایع، حاصل شده بودند.
بنابراین صنعت نمایشگاهی در این مدت نتوانست در مقایسه با قبل از بیماری موفق عمل کند ولی با این حال تا حدودی قوت قلبی برای این صنعت بود. لازم است به این نکته هم اشاره شود که تحریمها، افزایش نرخ ارز، تورم افسار گسیخته در دوران کرونا شرایط فوق الذکر را به بدترین شکل ممکن بر صنعت نمایشگاهی کشور تحمیل نمود.